Τα αλώνια που ξεχάστηκαν
Καιρός να θυμηθούμε τα παλιά, καιρός να θυμηθούμε τα αλώνια που ξεχάστηκαν.
Αν και για να ακριβολογώ, οι της ηλικίας μου που έχουν κάποια βιώματα από τα αλώνια τα παλιά είναι πολύ λίγοι. Όπως λίγη είναι και η γνώση . Και αυτή την ελάχιστη γνώση θα προσπαθήσω να σας μεταφέρω. Η καλλιέργεια των σιτηρών όπως γινότανε παραδοσιακά, δηλαδή από τη σπορά με το αλέτρι πίσω από τα βόδια ή τα άλογα και σπανίως μουλάρια ( μόνο ο πατέρας μου είχε μουλάρια) μέχρι το θέρο και τα αλώνια, χωρίς την παρεμβολή μηχανών, εγκαταλείφθηκαν εκεί κατά τα τέλη της δεκαετίας του ΄40. Πρώτα έκαναν την εμφάνισή τους οι θεριστικές μηχανές και έτσι απαλλάχτηκαν, άνδρες και γυναίκες, από το δρεπάνι και το λελέκι , ακολούθησαν οι αλωνιστικές μηχανές που τους απάλλαξαν από την επίπονη και ψυχοφθόρο εργασία των αλωνιών και τέλος ήρθαν οι αυτόματες θεριζοαλωνιστικές μηχανές ( κομπίνες) που μετέτρεψαν όλες αυτές τις εργασίες σε ευφορία και χαρά. Η αγωνία του γεωργού και της οικογένειάς του κατά το θέρισμα και το αλώνισμα, πέραν του μεγάλου χρονικού διαστήματος που κρατούσε ( Ιούνιος – Ιούλιος), ήταν άκρως κουραστική και ψυχοφθόρος, τους βασάνιζε η αγωνία τι καιρό θα κάνει, μήπως βρέξει, μήπως ρίξει χαλάζι, θα τραβάει αέρας κατά το λίχνισμα κλπ Μόνο όσοι τις έζησαν μπορούν να εκτιμήσουν τις καταστάσεις αυτές.
Η γενιά μου μικρή εμπειρία έχει , μόλις πρόλαβε τον παλιό τρόπο θερισμού, μεταφοράς των δεματιών, θυμόνιασμα, αλώνισμα, λίχνισμα και μεταφορά στο αμπάρι. ‘Όλα άλλαξαν από τη γενιά μου και μετά.
Ο θερισμός ( θέρος ) των σιτηρών άρχιζε προς το τέλος του Μάη και συνεχίζονταν όλο το θεριστή (Ιούνιο) Ο θερισμός γινότανε με τα δρεπάνια και τα λελέκια ( είδος δρεπανιού) . Ήταν επίπονη δουλειά και λάβαιναν μέρος άνδρες , γυναίκες και παιδιά, πλην ηλικιωμένων.
Από πολύ νωρίς, πριν φέξει, όλοι βρίσκονταν στα χωράφια, ακόμη και τα μωρά που βύζαιναν ήταν εκεί, τα τοποθετούσαν στη κούνια ( μπισίκι ή σαρμανίτσα . . . .) και έπαιρνε τη θέση του στον ίσκιο κάτω από το κάρο, ώστε με το πρώτο κλάμα να τρέξει η μάνα να το βυζάξει:
. « Πλάλει, μαρή, κλαίει το πιδί !».
Τους θεριστάδες ακολουθούσε συνήθως άνδρας ή γυναίκα που που διακρίνονταν για την καλή εργασία τους και έδεναν τις χεριές σε δεμάτια. Η δουλειά αυτή απαιτούσε κάποια εμπειρία και δεξιότητα, ώστε κατά τη διαδρομή να μην λυθούν τα δεμάτια και σκορπίσουν τα στάχυα.
Τελείωνε ο θερισμός και άρχιζε η μεταφορά των δεματιών στα΄λώνια . Έβαζε ο νοικοκύρης τις παρμάκες ( ξύλινες χοντρές βέργες) στις παραπέτες του κάρου και προσεκτικά περνούσε ανάμεσα από τα δεμάτια, όπου δύο άτομα, ο ένας από αριστερά και ο άλλος από δεξιά, με δικούλια κάρφωναν τα δεμάτια και τα δίνανε στον καροτσέρη που ,πάντα ανεβασμένος στο κάρο, τα τοποθετούσε προσεκτικά μέχρι να φθάσου στα΄λώνι. Έτσι σιγά – σιγά όσο μεγάλωνε ο αριθμός των δεματιών που ανέβαζαν στο κάρο, ανέβαινε και ο καροτσέρης προς τα επάνω. Μάλιστα το ύψος μέχρι το οποίο έφθαναν τα δεμάτια στο κάρο, χωρίς υπερβολή, έφθανε και ξεπερνούσε τα τρία μέτρα και παναθιώ , κατά την έκφραση των χωριανών μου, ο καροτσέρης που οδηγούσε τα ζώα με το κάρο μέχρι τα΄λώνια.
Μετά το θερισμό και το πάρσιμο των δεματιών από τα χωράφια, αναλάμβαναν δουλειά οι σταχομαζώχτρες.
Οι σταχομαζώχτρες ήταν φτωχιές γυναίκες που μάζευαν όσα στάχυα έπεφταν κατά το θερισμό. Μάλιστα η πρακτική αυτή ήταν συνηθισμένη εκείνη την εποχή και πολλές οικογένειες έβγαζαν μέρος του ψωμιού τους.
Η επίπονη εργασία του θερισμού με το δρεπάνι και το λελέκι από τα πανάρχαια χρόνια κατά τον εικοστό αιώνα είχε γρήγορη εξέλιξη. Στην αρχή αντικαταστάθηκε με τις θεριστικές μηχανές που έσερναν άλογα. Η εφεύρεση αυτή θεωρήθηκε επαναστατική για την εποχή, γρήγορα ωστόσο τα άλογα αντικατέστησαν τα τρακτέρ και οι θεριστικές έδεναν και τα δεμάτια. Από την πλευρά της πατόζας ( αλωνιστικής) τελειοποιήθηκε τόσο ως προς την τροφοδοσία όσο και ως προς το τελικό προϊόν. Και η εξέλιξη δεν σταματά εδώ, σε πολύ λίγα χρόνια οι θεριστικές μηχανές και οι αλωνιστικές μηχανές συγχωνεύτηκαν σε ενιαίο σύνολο. Σήμερα οι θεριζοαλωνιστικές μηχανές θερίζουν-αλωνίζουν-βάζουν τον καρπό στα σακιά και ακόμη δένουν το άχυρο σε μεγάλες μπάλες. Τώρα αν στο μέλλον η εξέλιξη φθάσει και μέχρι την Παρασκευή ψωμιού, ειλικρινά δεν γνωρίζω, τίποτα δεν αποκλείω.
Αλώνισμα
Τα αλώνια του χωριού μου, του Πέτρινου Καρδίτσας, ήταν νότια του οικισμού, δεξιά όπως ερχόμασταν από το Κουτσιαρί ( Ιτέα ). Σήμερα η περιοχή αυτή κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος και απαγορεύτηκε κάθε επέμβαση. Μάλιστα και ο δημόσιος δρόμος Αγίου Δημητρίου – Πέτρινου – Συκεόνας παράκαμψε την περιοχή λόγω της σπουδαιότητας του Αρχαιολογικού χώρου. Κατά πληροφορίες εκεί τοποθετείται το αρχαίο Φάκιο .
Το μέρος στο οποίο γίνονταν τα΄λώνια ήταν κοινός τόπος, ανήκε στην Κοινότητα, ώστε κάθε καλλιεργητής να μπορεί να κάνει εκεί το αλώνι του και να μαζέψει τα γεννήματά του. Αν και από την ώρα που έφθαναν εκεί τα δεμάτια, κάποιος από την οικογένεια έστηνε εκεί το γιατάκι του. . Βλέπετε η φτώχια και η κλεψιά πάνε χέρι χέρι Το αδειανό στομάχι θα΄λεγα είναι κακός σύμβουλος του ανθρώπου και συχνά πυκνά γίνεται το δικό του. Ακόμη και η δικαιοσύνη μπροστά σε αυτή την ανθρώπινη ανάγκη επιβίωσης κάνει τα στραβά μάτια, αν και εδώ που τα λέμε η Δικαιοσύνη θεόστραβη είναι, έτσι τη θέλει η κοινωνία.
Τα δεμάτια με το που φθάνανε στα΄λώνια τοποθετούνταν σε θυμονιές, κυκλικά με τα στάχυα προς τα έξω , ώστε σε περίπτωση βροχής το νερό να φεύγει προς τα έξω . Η λεπτομέρεια αυτή ήταν βασική στην καλή διατήρηση του καρπού, διαφορετικά ο βρεγμένος καρπός «άναβε»( μούχλιαζε και καταστρέφονταν.)
Τα δεμάτια έμεναν στις θυμονιές μέχρι που να «στρώσει ο καιρός». Και ο καιρός πάνω κάτω έστρωνε με το που έμπαινε ο Αλωνάρης ( Ιούλιος}. Τότε ανοίγονταν η θυμωνιά και λίγα – λίγα τα δεμάτια απλώνονταν στο αλώνι περιμετρικά του πασσάλου στο κέντρο του αλωνιού, σε ακτίνα περίπου 2-3 μέτρων συνήθως . Το αλώνισμα γινότανε συνήθως σε δύο στάδια:
Πρώτο στάδιο: Απλώνονταν τα δεμάτια στο αλώνι, έδενε ο νοικοκύρης Τα ζώα καπίστρι με καπίστρι, καθότανε στη μέση του αλωνιού, στον πάσσαλο, και ανάγκαζε τα ζώα να περιστρέφονται γύρω γύρω. Ύστερα από λίγες στροφές συνήθιζαν τα ζώα την εργασία και έβγαινε έξω , από όπου τα οδηγούσε με το καμτσίκι του ανεμίζοντάς το χωρίς να τα κτυπά. Εν τω μεταξύ κατά την περιστροφή των ζώων και όσο τρίβονταν τα δεμάτια προσέθετε και άλλα μέχρις ενός σημείου που έκρινε ότι πρέπει να περάσει στο δεύτερο στάδιο.
Στάδιο δεύτερο: Κατά το στάδιο αυτό ο ζευγάς έζευε πίσω από τα ζώα την αδοκάνη ή δοκάνη , ένα ξύλινο πλαίσιο διαστάσεων ένα μέτρο περίπου επί ένάμιση , στο κάτω μέρος του οποίου μπήγονταν στουρνάρια ( τσακμακόπετρες ). Έτσι ώστε κατά την περιφορά τα στάχυα τρίβονταν και αποχωρίζονταν από τα λέπυρα.
Ακολούθως μαζεύονταν το μίγμα του καρπού σε σωρό και άρχιζε το λίχνισμα με τα καρπολόγια ( ξύλινα φκιάρια ) κατά τις απογευματινές ώρες με τον αέρα. Αν τυχόν δεν είχε αέρα, το λίχνισμα αναβάλλονταν μέχρι την άλλη μέρα ή μέχρι να σηκωθεί αέρας.
Τέλος κοσκινίζονταν και έμπαινε στα τσουβάλια για να μεταφερθεί στο αμπάρι και από εκεί στο μύλο για να γίνει αλεύρι, διότι το αλεύρι συντηρούνταν καλλίτερα από τον καρπό.
Πιστεύω να σας έδωσα μια αμυδρή εικόνα της δουλειάς του θεριζαλωνισμού. Και για να έχετε ένα μέτρο σύγκρισης με τα σημερινά δεδομένα, αρκεί να αναφέρω ότι μια δουλειά που χρειαζότανε τότε να δουλέψουν πέντε άτομα επί πέντε ημέρες, σήμερα με τις μηχανές γίνεται σε μία ώρα ! .
Κωνσταντίνος Γαλλής
Εις μνημόσυνον αιώνιον...
