- Ο αληθινός Μαραθώνιος είναι αλλού...

Ποιος είπε το «Νενικήκαμεν» στους Αθηναίους;
Ηταν ένας ή περισσότεροι οπλίτες;
Πήρε τη διαδρομή της σημερινής λεωφόρου Μαραθώνος ή της λεωφόρου Κηφισιάς;
Ο αληθινός μαραθώνιος είναι αλλού...

Με 25 αιώνες ζωής συμπληρωμένους πλέον,η μάχη του Μαραθώνα έχει την ιστορική αλλά και την αθλητική της διάσταση,διοχετεύοντας ακόμη τη δημόσια και ιστορική συζήτηση με αλήθειες, μύθους και στρεβλώσεις που κατάφεραν, παρά την περί των αντιθέτων τεκμηρίωση, να επικρατήσουν.
Υπήρξε στην πραγματικότητα ο πρώτος μαραθωνοδρόμος οπλίτης που έφερε το μήνυμα της νίκης στους Αθηναίους που αγωνιούσαν;
Ο κλασικός μαραθώνιος δρόμος είναι η ακριβής και ιστορικά ορθή διαδρομή;
Και πώς έχει επηρεάσει το αγώνισμα το καπρίτσιο ενός βασιλικού ζεύγους;

O αγγελιαφόρος οπλίτης άρχισε την τροχάδην πορεία του μόλις οριστικοποιήθηκε το νικηφόρο αποτέλεσμα της μάχης. «Αν υπήρξε αγγελιαφόρος δρομέας, αν ακολούθησαν οι Αθηναίοι την πεπατημένη άλλων μαχών, που όριζε την αποστολή αγγελιαφόρου του αποτελέσματος, όπως τουλάχιστον παραδίδεται από τις αρχαίες πηγές ότι συνέβαινε αμέσως μετά την τελική έκβαση κάποιας σύρραξης» επισημαίνει ο παλαίμαχος μαραθωνοδρόμος και ιστορικός ερευνητής κ. Τάκης Σκουλής.

Ο οπλίτης δεν ακολούθησε τη διαδρομή που σήμερα έχει ταυτιστεί με τον μαραθώνιο δρόμο. «Ο στρατιωτικός δρόμος των αθηναίων οπλιτών, ήδη προγενέστερα της περσικής εισβολής, περνούσε από τους σημερινούς Αμπελοκήπους, ανηφόριζε προς το Μαρούσι και την Κηφισιά και κατόπιν πρέπει να έστριβε προς την Εκάλη, τη Σταμάτα και τον Βρανά. Ηταν μια διαδρομή απρόσβλητη από πιθανές ενέδρες, σε πολύ μικρό κομμάτι της μέσα από βουνά και περάσματα, όπουόμως εύ- κολα μπορούσαν να ανατραπούν εχθρικές δυνάμεις, αλλά κυρίως δεν μπορούσε να δράσει ιππικό» λέει ο κ. Σκουλής.

Στην Ιστορία του Ελληνικού Εθνους ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος αποδέχεται και εκείνος ως επικρατέστερη αυτή την εκδοχή, καθώς από γεωγραφική και στρα τιωτική σκοπιά ήταν η λογική επιλογή εκστρατείας. Το οξύμωρο είναι ότι η βασική αρχαία πηγή περιγραφής των Περσικών Πολέμων, η ιστορία του Ηροδότου, δεν αναφέρει τίποτε που να διαφωτίζει την κατάσταση. «Δεν είναι το μόνο σημείο όπου ο Ηρόδοτος σιωπά, είτε επειδή θεωρεί ορισμένα πράγματα αυτονόητα είτε επειδή υπολογίζει στη γνώση των γεγονότων από τους συγχρόνους του. Το ίδιο πράττει και στο ζήτημα αν υπήρξε ο οπλίτης αγγελιαφόρος που μεταφέρει το προφορικό μήνυμα της νίκης, πρακτική πάντως με στέρεες βάσεις στις ενδοελληνικές συγκρούσεις όμορων πόλεων-κρατών από τα αρχαϊκά χρόνια» υποστηρίζει ο κ. Σκουλής.

Ο οπλίτης ακολούθησε την ακριβώς αντίστροφη διαδρομή, με πιθανότερο σημείο εκκίνησης τη σημερινή τοποθεσία του Τύμβου, ανηφόρισε προς τις βορειανατολικές απολήξεις της Πεντέλης, το Αγριελίκι και τον Αφορισμό, βρέθηκε στην περιοχή της Σταμάτας και κατηφόρισε προς τη Δροσιά, την Εκάλη και την Κηφισιά για να συνεχίσει τον δρόμο του τρέχοντας σχεδόν πάνω στη χάραξη της σημερινής λεωφόρου Κηφισιάς, διαδρομή που δεν ξεπερνά τα 37 χιλιόμετρα συνολικά.
Ανεξαρτήτως αν όντως πραγματοποιήθηκε αυτή η τροχάδην διαδρομή από τον έναν και μοναδικό οπλίτη, που η προφορική παράδοση τον θέλει να ξεψυχά, «ίσως κάπου κοντά στους Αμπελόκηπους» , αφού πρώτα πρόφερε στους Αθηναίους τη λέξη «Νενικήκαμεν» , είναι δεδομένη μια άλλη ταχύτατη και με στρατιωτικό φόρτο πορεία. «Το οπλιτικό σώμα των Αθηναίων διαπίστωσε ότι τα περσικά καράβια των επιζώντων της μάχης είχαν χαράξει πορεία προς το Σούνιο.Η Αθήνα ήταν αφύλακτη, οπότε ήταν ζωτικό ζήτημα να επιστρέψουν τάχιστα στην πόλη και να την υπερασπιστούν από πιθανή απόβαση και επίθεση. Αυτό έπραξαν,από την ίδια διαδρομή,και όπως λέει ο Ηρόδοτος έφθασαν και στρατοπέδευσαν στον λόφο του Κυνοσάργους όταν άναβαν οι λύχνοι στα σπίτια, δηλαδή το σούρουπο. Ισως αυτή να ήταν η πραγματικά πρώτη μαραθώνια διαδρομή, αν και όχι απαραίτητα τροχάδην, αλλά με γρήγορο βάδην» τονίζει ο κ. Σκουλής.

Πώς όμως από τη λεωφόρο Κηφισιάς ο μαραθώνιος μετατοπίστηκε στην οδό Μεσογείων;
Οπως διηγείται ο κ. Σκουλής, «η αυθαίρετη αυτή αλλαγή έγινε από τον αλυτάρχη και γενικό υπεύθυνο για τη διεξαγωγή του πρώτου αγώνα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896, ταγματάρχη Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλο. Το κριτήριό του όμως είχε ευλογοφανή βάση. Από την Αθήνα προς τον Μαραθώνα ο αμαξιτός, σχετικά άνετος δρόμος, ήταν αυτός των Μεσογείων, ενώ από την περιοχή της Σταμάτας ως περίπου τη Δροσιά και την Εκάληεπικρατούσαν πυκνοί, σχεδόν αδιάβατοι πευκώνες και μονοπάτια κοπαδιών». ΜΑΡΤΥΡΙΑ
«Η αποθέωση στον τερματισμό “κατάπιε” το αυτοκίνητο»
Σε ηλικία 11 ετών «έκλεψε» στον μαραθώνιο και τερμάτισε υπό βροχή χειροκροτημάτων. Σήμερα συνεχίζει να συμμετέχει και πλέον τερματίζει δίχως...τετράτροχη βοήθεια

Ο Απόστολος Κ. τερματίζει στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Για χρόνια δεν τολμούσε να αναφέρει ότι στον πρώτο του μαραθώνιο, σε ηλικία 11 ετών, για ένα σημαντικό τμήμα της διαδρομής ήταν επιβάτης σε αυτοκίνητο
Στο Μπουρνάζι όπου μεγάλωσε έτρεχε μικρός στις αλάνες και τους άδειους, χωμάτινους ακόμη δρόμους. Με την παρέα του σχολείου και της γειτονιάς είχαν στήσει τσιμεντόλιθους με κλαδιά για να πραγματοποιούν άλματα σε ύψος. Εκείνη την εποχή ο Απόστολος Κ. «κόλλησε» με τους δρόμους αντοχής και το τρέξιμο, γενικώς, ανεξάρτητα από την απόσταση που έπρεπε να διανυθεί.

Το 1981, σε ηλικία μόλις 11 ετών, αποφάσισε να τρέξει στον μαραθώνιο. Μόνο που δεν άντεξε να ολοκληρώσει τρέχοντας τη διαδρομή και χρειάστηκε τη συνδρομή ενός αυτοκινήτου για να συνεχίσει κάποια χιλιόμετρα. Παρ΄ όλα αυτά, τερμάτισε και αποθεώθηκε. Αλλά ακόμη φέρει το βάρος της «κλοπής». «Μόνο όσοι έχουν τρέξει ή αθληθεί σε τέτοιο επίπεδο, έχουν βρεθεί σε κατάσταση εξάντλησης ή εγκατάλειψης, μπορούν ακόμη να με καταλάβουν» λέει σήμερα ο Απόστολος. «Τότε, με την άγνοια της ηλικίας που σήμερα μου στοιχίζει, έτρεξα με πολύ γρήγορο ρυθμό τα πρώτα χιλιόμετρα. Σύντομα δεν μπορούσα να πάρω ανάσα. Μετά τη Ραφήνα σταμάτησα και περίμενα να φθάσει το μικρό λεωφορείο που τότε έβαζαν οι διοργανωτές για να βοηθήσουν όσους δρομείς δεν θα τα κατάφερναν. Το λεωφορείο όμως αργούσε να φανεί, καθώς είχε τοποθετηθεί στο τέλος της διαδρομής, πίσω και από τον τελευταίο δρομέα. Εκείνη την εποχή οι δρομείς πηγαίναμε ακόμη παράλληλα στα αυτοκίνητα. Δεν διέκοπταν την κυκλοφορία».

Οπότε, ο αποκαμωμένος 11χρονος σήκωσε το χέρι του, κάνοντας τη διεθνώς αναγνωρίσιμη κίνηση για το οτοστόπ. Ενα αυτοκίνητο έκοψε ταχύτητα και ο Απόστολος επιβιβάστηκε. «Με πήγε περίπου ως τον Σταυρό της Αγίας Παρασκευής, καθώς θα έστριβε, αν θυμάμαι καλά, προς την Πεντέλη». Ο Απόστολος όταν κατέβηκε από το όχημα ακόμη δεν είχε ανακτήσει δυνάμεις για να συνεχίσει τον αγώνα. Αρχισε να κατηφορίζει τη λεωφόρο Μεσογείων περπατώντας, κοιτώντας πού και πού πίσω του, μήπως φαινόταν το λεωφορείο έκτακτης ανάγκης. Πολλοί δρομείς τον προσπερνούσαν. Σύντομα συνάντησε έναν συναθλητή του από το Περιστέρι με τον οποίο γνωρίζονταν. «Κάναμε το τελευταίο σκέλος της διαδρομής σχεδόν δίπλα δίπλα. Γενικά υπολογίζω με την εμπειρία των χρόνων και τις κατοπινές συμμετοχές ότι έτρεξα περίπου το 65%-70% της διαδρομής».

Κατά την είσοδό του στο Παναθηναϊκό Στάδιο αποθεώθηκε. «Εξεπλάγην, σχεδόν σοκαρίστηκα. Επεφταν πάνω μου πλήθος κόσμου, άνδρες, γυναίκες, με φιλούσαν, με αγκάλιαζαν. Εσπευσαν δημοσιογράφοι· “μικρέ, πόσων χρόνων είσαι” ήταν η πρώτη ερώτηση, και στην απάντηση “έντεκα” ακούγονταν επιφωνήματα θαυμασμού και ακολουθούσαν επιδοκιμαστικά χτυπήματα στην πλάτη». Ο Απόστολος δεν τολμούσε για χρόνια να αναφέρει ότι για ένα σημαντικό τμήμα της διαδρομής ήταν επιβάτης σε αυτοκίνητο. «Οι γονείς μου δεν το έμαθαν ποτέ» σημειώνει. Φόβος, ατολμία, συναισθηματική πίεση; «Η εμπειρία του τερματισμού, η αποθέωση, η δημοσιότητα που έλαβε τότε το θέμα “κατάπιαν” το αυτοκίνητο. Σαν να μη συνέβη ποτέ. Ηταν μια στιγμή που αφομοιώθηκε νοητικά και συναισθηματικά, απωθήθηκε από τη μνήμη».

Η γομολάστιχα του θυμικού λειτούργησε τόσο ριζικά που ο Απόστολος πλέον δεν μπορεί να ανακαλέσει μνήμες που αφορούν βασικά στοιχεία του αγώνα. «Δεν θυμάμαι τις καιρικές συνθήκες, ούτε το σημείο όπου με άφησε το αυτοκίνητο. Σίγουρα στο ύψος του Σταυρού, αλλά ακόμη και όταν ξαναέτρεξα τη διαδρομή στον μαραθώνιο ή περνώ από εκεί με κάποιο όχημα, δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα πού ακριβώς με άφησε ο οδηγός και ξεκίνησα ξανά την προσπάθειά μου. Δεν θυμάμαι καν τα πρώτα μέτρα στην αφετηρία, αν και για πρώτη εμπειρία μαραθωνίου και σε τέτοια ηλικία, σου εντυπώνονται τα πράγματα πιο έντονα, ανεξίτηλα. Στην περίπτωσή μου δεν ισχύει αυτό, έχουν όλα σβηστεί».

Τα 42,195 «βασιλικά» χιλιόμετρα
Εναρξη του μαραθωνίου δρόμου των Αγώνων του 1908 μπροστά από τα παλάτια του Γουίνδσορ
Η διαδρομή του μαραθωνίου δρόμου, και για την ακρίβεια η απόσταση που καλούνται να διανύσουν οι δρομείς, μόνο η πραγματική δεν είναι.
Για την ακρίβεια, όπως επισημαίνει ο παλιός μαραθωνοδρόμος και προπονητής υπεραποστάσεων κ. Γιώργος Δούσσης, «από την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 ως και τους Ολυμπιακούς του Λονδίνου, το 1908, οι αθλητές του μαραθωνίου καλούνταν να διανύσουν αποστάσεις εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους, κοντά πάντως στα 38-40 χιλιόμετρα» .
Η απόσταση των 42,195 χιλιομέτρων ορίστηκε και διανύθηκε πρώτη φορά στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου, το 1908, και προέκυψε μετά την προσωπική απαίτηση του τότε βασιλικού ζεύγους, Εδουάρδου και Αλεξάνδρας, οι δρομείς να ξεκινήσουν μπροστά από τα παλάτια του Γουίνδσορ, προκειμένου τα μέλη της βασιλικής οικογένειας να παρακολουθήσουν την προσπάθειά τους.

Το 1924, λίγο πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή καθιέρωσε και παγίωσε την απόσταση των 42,195 χιλιομέτρων ως την ολυμπιακή διαδρομή για τον μαραθώνιο σε πανηγυρική συνεδρίασή της στο Αμστερνταμ.

Πλέον αυτή είναι και η απόσταση που προϋποτίθεται για να ενταχθεί ένας αγώνας στο παγκόσμιο καλαντάρι των μαραθωνίων που αριθμεί περίπου τις 2.000 διοργανώσεις σε όλον τον κόσμο.

Ποιος ανήγγειλε τη νίκη στον Μαραθώνα;

Ο Ηρόδοτος μπορεί να σιωπά για το αν υπήρξε ή όχι αγγελιαφόρος μετά τη μάχη,αλλά τουλάχιστον τρεις άλλες πηγές αναφέρουν τόσο το περιστατικό όσο και τρία διαφορετικά ονόματα.

Ο Πλούταρχος κάνει λόγο για οπλίτη αγγελιαφόρο με το όνομα Ευκλής,ο Ηρακλείδης ο Ποντικός κάνει λόγο για οπλίτη με το όνομα Θέρσιππος,ενώ ο Λουκιανός είναι ο μόνος που ταυτίζει τον αγγελιαφόρο με τον ημεροδρόμο Φειδιππίδη.
O Φειδιππίδης, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ήταν εκείνος που είχε σταλεί από τους Αθηναίους στη Σπάρτη προκειμένου να ζητήσουν βοήθεια από τους Λακεδαιμονίους εν όψει της περσικής απειλής.
Ο ακατάβλητος δρομέας έκανε τη διαδρομή Αθήνα- Σπάρτη- Αθήνα μέσα σε τρεις ημέρες, μεταφέροντας στην Αθήνα το μήνυμα αδυναμίας των Σπαρτιατών να εκστρατεύσουν πριν από το νέο φεγγάρι.

Στη μάχη του Μαραθώνα παρατάχθηκαν 10.000 Αθηναίοι και 1.000 σύμμαχοι Πλαταιείς.