Τα παιδικά μυθιστορήματα της Πηνελόπης Δέλτα

Της Μαρίας Κελεπούρη

Γεννημένη το 1874 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, η Πηνελόπη Δέλτα, το τρίτο παιδί του μεγαλέμπορου Εμμανουήλ Μπενάκη, γαλουχήθηκε σε ένα πλούσιο αστικό περιβάλλον που της προσέφερε κάθε ευκαιρία για πνευματική ανέλιξη. Έτσι, αναδείχθηκε σε μία από τις σημαντικότερες γυναικείες μορφές των ελληνικών γραμμάτων. Κατά την περίοδο της εφηβείας της, διδάσκεται στο σπίτι εγκύκλια μαθήματα, ξένες γλώσσες κι ελληνικά, γεγονός που θα στρέψει αργότερα το ενδιαφέρον της στην αναμόρφωση των παιδαγωγικών όρων.

Σε ηλικία 21 ετών, μετά από σύσταση του θείου της, αλλά άρνηση δική της, η συγγραφέας παντρεύεται τον Φαναριώτη Στέφανο Δέλτα, ένθερμο δημοτικιστή, μέσω του οποίου έρχεται σε μία πρώτη επαφή με τον κύκλο των εκπροσώπων του δημοτικισμού της περιόδου. Κατά τη διάρκεια του γάμου της, αποκτά τρεις κόρες ενώ παράλληλα αναπτύσσει μία σειρά αλληλογραφίας με τους υποστηρικτές της δημοτικής γλώσσας, η οποία όμως διακόπτεται με την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου.

Με την επιστροφή της στην Αλεξάνδρεια το 1905, γνωρίζει τον τότε υποπρόξενο της Ελλάδας στην περιοχή, Ίωνα Δραγούμη. Είναι γνωστό πως ανάμεσά τους αναπτύχθηκε ένας φλεγόμενος αλλά πλατωνικός έρωτας, που όμως έριξε αυλαία με τη γνωριμία του Δραγούμη με τη Μαρίκα Κοτοπούλη. Άλλωστε, η υπεράσπιση της σχέσης τους θα τους έφερνε αντιμέτωπους με τις κοινωνικές επιταγές της εποχής.

Κατά την πορεία της, εκφράζει τις πολιτικές της ανησυχίες εναποθέτοντας τις ελπίδες της για την πατρίδα στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ταυτόχρονα, παρέχει βοήθεια, διαθέτοντας μεγάλα χρηματικά ποσά για την περίθαλψη των τραυματιών και για την παλιννόστηση και την αποκατάσταση των ελληνικών πληθυσμών της Βουλγαρίας, αλλά και της Μικράς Ασίας. Η είδηση όμως του θανάτου του Βενιζέλου σε συνδυασμό με τη γερμανική εισβολή στην Αθήνα, θα κλονίσει την ήδη ευαίσθητη υγεία της, με συνέπεια το 1941 να καταλήξει έχοντας πάρει δηλητήριο. Ο τάφος της στον κήπο του σπιτιού της χαράζεται από τη λέξη «ΣΙΩΠΗ».

Πέρα από την ισχυρή παρουσία στις πολιτικές εξελίξεις, η Πηνελόπη Δέλτα στο ημερολόγιό της καταγράφει τις αναμνήσεις των παιδικών και νεανικών της χρόνων, που μπορεί να θεωρηθεί ως ένα πρώιμο δείγμα της ενασχόλησής της με την παιδική λογοτεχνία. Εκτός από το ενδιαφέρον της για τη βυζαντινή εποχή που αποτυπώνεται στο έργο της Για την Πατρίδα, στη συνέχεια η λογοτεχνική της παραγωγή απευθύνεται όχι μόνο σε ενήλικες αλλά και σε παιδιά. Μεταξύ των πολύ γνωστών παιδικών μυθιστορημάτων της συμπεριλαμβάνονται το Παραμύθι χωρίς όνομα, ο Μάγκας, ο Τρελαντώνης και Παραμύθια και άλλα.

Συγκεκριμένα, το δεύτερο κατά σειρά μυθιστόρημά της Παραμύθι χωρίς όνομα, αποτελεί ένα αλληγορικό αφήγημα. Η φανταστική ιστορία εξελίσσεται στη «Χώρα των Μοιρολάτρων», όπου ο βασιλιάς Αστόχαστος δεν έχει μεριμνήσει για τη σταθερότητα της πολιτείας του, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί η ανομία. Εν αγνοία του, ο πλούτος του βασιλείου έχει κλαπεί από τον αυλικό περίγυρο. Οι άνθρωποι αδυνατούν να επιβιώσουν, εγκαταλείποντας το κράτος τους, που πλέον συντηρείται με τις οικονομικές παροχές των γειτονικών βασιλείων. Παρ’ όλα αυτά, ο πρίγκιπας Συνετός, απογοητευμένος από τα γεγονότα, μετά από τις νουθεσίες της κυρά-Φρόνησης, αποφασίζει να αναλάβει την αναδιοργάνωση του κράτους. Συγκρούεται με τους αξιωματούχους που επωφελούνταν από την προηγούμενη κατάσταση και τελικά ενώνεται με τον λαό, ώστε να εξοντώσει τους αντιπάλους.

Εμπνευσμένο από το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί, το αφήγημα έρχεται σε άμεση συνάρτηση με την ολιγαρχία, που θεωρείται από τον Πλάτωνα ως φαύλη πολιτεία, επειδή οι κηφήνες χαρακτηρίζονται από απληστία και αδιαφορία για την τιμή της πατρίδας. Υπό αυτό το πρίσμα, το έργο αντανακλά ορισμένα στοιχεία από τον κόσμο των ενηλίκων, που όμως γίνονται κατανοητά στα παιδικά μυαλά μέσα από τα ονόματα των χαρακτήρων που προσδιορίζουν με σαφήνεια τις πράξεις και τον σκοπό του κάθε προσώπου στο παραμύθι. Έτσι, αρετές όπως η αφοσίωση του ηγεμόνα ή η σωφροσύνη ενός αγαθού πολίτη μεταφέρονται ως διδακτικό μήνυμα στους αναγνώστες.

Από την άλλη πλευρά, ο Τρελαντώνης έχει ως σκοπό του να μας θυμίσει την ξεγνοιασιά των παιδικών και εφηβικών χρόνων μέσα από τις σκανταλιές που φαίνονται διασκεδαστικές στα μάτια των άλλων παιδιών, αλλά άξιες τιμωρίας για τον θείο του που τους φιλοξενεί στις καλοκαιρινές διακοπές. Βέβαια, οι επιπλήξεις δεν είναι ικανές να σταθούν εμπόδιο στις αταξίες του. Ο ήρωας μαζί με τα αδέλφια του καταφτάνει στον Πειραιά από την Αλεξάνδρεια, όπου διαμένει με την οικογένειά του, εμφανίζοντας έτσι κάποιες ομοιότητες με τη δημιουργό του.

Όλα τα βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα γνώρισαν μοναδική ανταπόκριση στο παιδικό και νεανικό αναγνωστικό κοινό, γεγονός που επιβεβαιώνει το ανεξάντλητο ενδιαφέρον της για τα παιδιά. Πρόκειται για βιβλία ιστορικού χαρακτήρα που μέσα από τη δημιουργική φαντασία μεταμορφώνονται σε συναρπαστικές ιστορίες. Από εκει και πέρα, την έκδοση του αρχειακού της υλικού στο σύνολό του, επιμελούταν ως τον θάνατό του, ο εγγονός της Παύλος Ζάννας.

Μαρία Κελεπούρη

Γεννήθηκε το 1999 στην Ιτέα Καρδίτσας, όπου και μεγάλωσε. Είναι τελειόφοιτη του τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, με κατεύθυνση Νεοελληνικών και Μεσαιωνικών σπουδών. Έχει συμμετάσχει σε διαγωνισμό διηγήματος, καταλαμβάνοντας την δεύτερη θέση, ενώ έχει παρακολουθήσει ένα σεμινάριο σχετικά με την ΔΕΠΥ. Είναι μέλος σε σύλλογο παραδοσιακών χορών, ενώ παράλληλα στα ενδιαφέροντά της συμπεριλαμβάνονται η ανάγνωση βιβλίων, η συγγραφή λογοτεχνικών κειμένων και η αρθρογραφία.