Τα Αναγνωστικά από 1900-1950

του Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη 
Τη δεκαετία 1907-1917, η καθαρεύουσα γίνεται επίσημη γλώσσα των βιβλίων του Δημοτικού και το 1919 ορίζεται και ως επίσημη γλώσσα και του κράτους. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1971 δίνει την ευκαιρία για τη συγγραφή νέων αναγνωστικών βιβλίων. Επιχειρείται στροφή στην τεχνική εκπαίδευση με στόχο την οικονομική αναβάθμιση.
Το «Αλφαβητάριο» του Θ. Αποστολόπουλου με ποιήματα και νουθεσίες στην καθαρεύουσα και βάρος στην καθαριότητα, κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1889, ενώ συνέχιζε να κυκλοφορεί αρχές του 20ου αιώνα.
«Τα καλά παιδιά μόλις εξυπνήσωσι την πρωίαν, νίπτουσι καθαρώς τας χείρας και το πρόσωπον. Κτενίζουσι τας τρίχας της κεφαλής, καθαρίζουσι τα ενδύματα...».
Το 1918 από το Εθνικό Τυπογραφείο κυκλοφόρησαν «Τα ψηλά βουνά», του Ζαχ. Παπαντωνίου, εμπνευσμένο από την επαρχία, μ’ ένα μικρό τσοπανόπουλο, που βόσκει το κοπάδι του στα βουνά.
Το βιβλίο κατάφερε να μιλήσει στην ψυχή του παιδιού και ν’ αγαπηθεί και χρησιμοποιήθηκε το 1933 για την Δ’ τάξη.

«Το Αλφαβητάρι με τον ήλιο»
Ένα βιβλίο όμως σταθμός που πρωτογράφηκε το 1919, από επιφανείς συγγραφείς: Ζαχ Παπαντωνίου, Παύλος Νιρβάνας, Μανόλ. Τριανταφυλλίδης, Αλ. Δελμούζος κ.α., με την καθοδήγηση του υπ. Παιδείας άφησε εποχή στα σχολικά βιβλία, αφού ταυτίστηκαν τα παιδιά με τους ήρωες στις ιστορίες του βιβλίου.
Το 1927 το Αναγνωστικό ο «Καλός Σπορέας» Στ’ Δημοτικού, με κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου τον Ρήγα Φεραίο.
Το 1934 εκδόθηκαν τα «Κρινολούλουδα» της Β’ τάξης, με αναγνώσματα «Ο λύκος και τ’ αρνί», «Τι διηγείται η ελιά» κ.α., ενώ το 1939 «Τα παιδάκια» για την Α’ Δημοτικού.
Ο «Καλός Δρόμος» Β’ δημοτικού του Γρ. Ξενόπουλου από το 1924-1930.
«Ο φάρος του χωριού»

Εντυπωσιακό Αναγνωστικό Ε’ Δημοτικού «Ο φάρος του χωριού» το 1926-1932 (εννοώντας τον δάσκαλο).
Στο βιβλίο περιγράφεται η προσπάθεια ενός πρωτοδιόριστου δασκάλου με πολλές αντιξοότητες, αντιμετωπίζοντας την κακοπιστία των κατοίκων, τις αρρώστιες, τη γλώσσα κ.α. για να πετύχει. Σ’ ένα από τα κείμενα «παντού πρώτοι με το δάσκαλο», ύστερα από αγώνες ο δάσκαλος κατάφερε να μεταμορφώσει το «Κακορίζικο», έτσι ονομαζόταν το χωριό, σε νέα τοποθεσία ως «Καλορίζικο» όμως φεύγει μαζί με τους νέους του χωριού στο Βαλκανικό πόλεμο.
Ζήτησε από τους επιστράτους να τον τοποθετήσουν στην ίδια μονάδα με τα «παιδιά του». «Τ’ ανάθρεψα, τα δίδαξα και δεν τ’ άφησα ως τώρα από κοντά μου, θα ήθελα και τώρα να τ’ έχω μαζί μου, για να βλέπω πως θα πολεμούν και πως θα πεθαίνουν για την πατρίδα τους», έλεγε ο δάσκαλος.
Μόνο που τα νέα στο τέλος, όπως όλα τα πολεμικά νέα, είναι άσχημα. Ο δάσκαλος τραυματίζεται θανάσιμα, τη στιγμή που ο κόσμος πανηγυρίζει για την απελευθέρωση της πόλης των Ιωαννίνων.
«Η καρδιά του, αδυνατισμένη από το αίμα που της χύθηκε, χτυπά γρήγορα και η αναπνοή του σφίγγει. Νομίζεις πως θα ξεψυχήσει. Μιλεί με κομμένα λόγια. Ζητεί να ιδεί από το παράθυρο του νοσοκομείου με τα μάτια του αυτούς που τραγουδούν και χορεύουν.

Πέντε-έξι νοσοκόμοι τον ανασηκώνουν τότε με το κρεβάτι και κρατώντας τον έτσι κοντά στο παράθυρο που βλέπει σε μια μεγάλη πλατεία, τον τοποθετούν, ώστε να βλέπει κάτι που δεν θα το λησμονήσει ποτέ του. Βλέπει να χορεύουν πολίτες με φεσάκια κόκκινα σαν παπαρούνες και χορεύοντας ακούει να τραγουδούν. Τα πήραμε τα Γιάννενα, μάτια πολλά το λένε:
Μάτια πολλά το λένε, όπου γελούν και κλαίνε...».
Γλωσσικές περιπέτειες το 1920-1930

Τη δεκαετία του 1920-1930 οι κυβερνήσεις αλλάζουν συνεχώς και συγχρόνως ξεκινούν νέες γλωσσικές περιπέτειες.
Το 1929 ξεκινά η διδασκαλία της δημοτικής γλώσσας στις τέσσερις πρώτες τάξεις και συγχρόνως με τη μεταρρύθμιση του υπουργού Παιδείας Γ. Παπανδρέου η φοίτηση στο δημοτικό γίνεται υποχρεωτική.
Το 1939 εκδόθηκε από τον Οργανισμό Σχολικών Βιβλίων το Αναγνωστικό Δ’ Δημοτικού του Γ. Μέγα, με βραβευμένες συλλογές, από παραινέσεις για αγάπη, τιμιότητα, θρησκευτικά και πατριωτικά βιώματα.
2η σελίδα με την προτροπή του Ι. Μεταξά «Είστε Ελληνόπουλα και είναι μεγάλο πράγμα να είναι κανείς Έλλην».

Επίσης με πολλά ποιήματα του Ζ. Παπαντωνίου.
Επίσης το 1929 το Αναγνωστικό Ε’ Δημοτικού «Ο πύργος του Βοσπόρου» του Γρ. Ξενόπουλου κ.α., στο οποίο παρουσιάζονται οι χαρές της εργασίας, καυτηριάζεται η οκνηρία, δίνεται βάρος στις αρετές και στην αυτοθυσία. Με ποιήματα Ζ. Παπαντωνίου «Η κατάρα του πεύκου», ιστορίες με ζώα, πατρίδα κ.α. Το 1930-31 τα «Βασανισμένα και δοξασμένα χρόνια» της Στ. Δημοτικού, με το «Σημαίνει ο Θεός...», Σουλιώτισσες και γενικά αγώνες του 1821.
Το 1932 το Αναγνωστικό Δ’ τάξης του Α. Καρκαβίτσα «Το ραζακί σταφύλι» αλλά και τα «Πράματα Σπουδάματα» της Γ’ τάξης.
Από το 1932-1936 το Αλφαβητάριο «Η χαρά μας», μ’ αναγνώσματα της καθημερινής ζωής, αλλά και χαρούμενα τραγούδια «Τα καβούρια κάνουν γάμο», «Κάτω στο γιαλό» κ.α. Το 1941 θεμελιώθηκε η σύνταξη της Νεοελληνικής Γραμματικής της Δημοτικής Γλώσσας του Μανόλη Τριανταφυλλίδη.

πηγή