«Ανακαλύπτοντας» το Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας

Την πλούσια αρχαιολογική παράδοση του Νομού Καρδίτσας, ενός τόπου που κατοικείται αδιάλειπτα από την Παλαιολιθική Εποχή έως τις μέρες μας, καθώς οι διαβάσεις και τα περάσματα του είχαν τεράστια σημασία για την επικοινωνία και τις ανταλλαγές από τα πανάρχαια χρόνια, έχει τη δυνατότητα να ανακαλύψει ο επισκέπτης στο Αρχαιολογικό Μουσείο της περιοχής.

   Ο αρχαιολογικός πλούτος του Νομού, που...
καταγράφει το χαρακτήρα του πολιτισμού του και την πολιτισμική εξέλιξή του μέσα από μια ιστορική διαδρομή, καλύπτοντας χρονικά όλες τις περιόδους της Προϊστορίας και Ιστορίας, είναι άφθονος. Για το λόγο αυτό, η ανάγκη στέγασης και προστασίας του, επέβαλε την ίδρυση ενός σύγχρονου Αρχαιολογικού Μουσείου.


   Το Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας, που άνοιξε επίσημα τις πόρτες του στο ευρύ κοινό στις 18 Μαΐου 2010, συμβολικά κατά τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, είναι ένας χώρος, στον οποίο για πρώτη φορά εκθέτονται και γίνονται γνωστά ορισμένα από τα αρχαιολογικά ευρήματα που προέρχονται από τη γη του Νομού.


   "Το Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας, θέλουμε να πιστεύουμε ότι δεν θα είναι μόνον ένα κτίριο, αλλά ένα ίδρυμα, στο οποίο για πρώτη φορά εκθέτονται τα αρχαιολογικά ευρήματα που προέρχονται από την περιοχή της Καρδίτσας και μέχρι τώρα ήταν αποθηκευμένα ως επί το πλείστον στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου. Πρόκειται για ευρήματα παλαιών ανασκαφών, πριν από το 1980, για παραδόσεις αρχαίων αντικειμένων από ιδιώτες, καθώς επίσης και για αντικείμενα από τις ανασκαφικές έρευνες της τελευταίας εικοσαετίας", όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο προϊστάμενος της ΛΔ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, Λεωνίδας Χατζηαγγελάκης.


   Παράλληλα, έχουν γίνει αιτήματα ούτως ώστε να επιστραφούν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας, με τη μορφή μακροχρόνιου δανεισμού, ευρήματα που βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Λάρισας.


   Ενότητες του Μουσείου

   Η έκθεση είναι δομημένη κατά χρονολογική σειρά και με θεματικές ενότητες, αποσκοπώντας στην ανθρωποκεντρική προσέγγιση του παρελθόντος, με αναφορές στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο, τις καθημερινές δραστηριότητες, την αισθητική, τη λατρεία, το εμπόριο, την οικονομία και το θάνατο ως φυσική κατάληξη.


   Ο χώρος της έκθεσης αρχικά ορίζεται από ένα σύγχρονο έργο του Κώστα Κομνηνού, όπου μέσα από σύγχρονα υλικά και το προσωπικό στυλ του καλλιτέχνη αποδίδονται με σκίτσα επιλεγμένων ευρημάτων, ο άνθρωπος και οι δραστηριότητες του στο χώρο και στο χρόνο.


   Κατόπιν οι επισκέπτες, παρακολουθώντας το εισαγωγικό βίντεο με το ίδιο θέμα, μπορούν να θαυμάσουν τον πίνακα του Δ. Γιολδάση, ντόπιου καλλιτέχνη - ζωγράφου (1897-1993) που ασχολήθηκε κυρίως με την αποτύπωση στον καμβά των αγροτικών δραστηριοτήτων των κατοίκων της Καρδίτσας και του θεσσαλικού κάμπου.


   Το έργο του "Λίχνισμα" αποτελεί δάνειο της Δημοτικής Πινακοθήκης και εκθέτεται στην εισαγωγή ως συνδετικός κρίκος των δύο πολιτιστικών αυτών κέντρων.


   Η πορεία που ακολουθείται είναι αρχικά η εισαγωγή των επισκεπτών στον ανθρώπινο πολιτισμό, μέσα από την εξέλιξη των κοινωνιών και τις συμβατικά διαιρεμένες πολιτισμικές περιόδους, λαμβάνοντας πληροφορίες για τις γεωλογικές και κλιματικές μεταβολές που έλαβαν χώρα στη Θεσσαλία.


   Έτσι, στην πρώτη εκθεσιακή μονάδα δίνονται εργαλειακά σύνολα (φυλλόσχημες αιχμές, λεπίδες κ.α), που τοποθετούνται χρονολογικά στη Μέση Παλαιολιθική περίοδο από την περιοχή της τεχνητής λίμνης Ν. Πλαστήρα, όπου κατά το παρελθόν υπήρχε το πολύ εύφορο και τερπνότατο οροπέδιο της Νεβρόπολης.


   Όπως είναι γνωστό, προσθέτει ο αρχαιολόγος, στο χώρο της Θεσσαλίας βασικό πολιτισμικό στοιχείο αποτέλεσε η ανάπτυξη και εξέλιξη του νεολιθικού πολιτισμού, όπως αυτός εκδηλώθηκε με το πέρασμα από το νομαδικό βίο στη μόνιμη εγκατάσταση και την άσκηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Αρχικά, δίνεται μια αναπαράσταση "Μαγούλας - Τούμπας", ενός δηλαδή τεχνητού εξάρματος, που δημιουργήθηκε με τη διαδοχική συσσώρευση αλλεπάλληλων στρωμάτων κατοίκησης και αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα στην πεδιάδα της Καρδίτσας, ένα χωριό-οικισμός της νεολιθικής εποχής, σε εύφορο, κοντά σε πηγές νερού, χώρο.


   Το παιχνίδισμα με το άνοιγμα των θυρών και της αποκάλυψης του εσωτερικού της, δηλαδή οπές πασσάλων, ωμών πλιθιών, πήλινων δαπέδων και αντικειμένων του νεολιθικού νοικοκυριού "μαγεύουν" μικρούς και μεγάλους. 


   Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο τρόπος κατασκευής μιας νεολιθικής οικίας, με την αναπαράσταση καλύβας με τα δομικά της στοιχεία, αλλά και με τα στοιχεία που συνθέτουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων και τις ασχολίες τους. Τόσο με την έκθεση των ευρημάτων, όσο και με το συμπληρωματικό εποπτικό υλικό, δίνεται ο εργαλειακός εξοπλισμός, η προετοιμασία και η κατανάλωση της τροφής, η κεραμική τεχνολογία, η υφαντική, η ενδυμασία, η ειδωλοπλαστική, τα μικροτεχνήματα-σφραγίδες και τα κοσμήματα ως προϊόντα της Νεολιθικής Οικονομίας.


   Η εξέλιξη κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού και του Σιδήρου, διευκρινίζει ο κ. Χατζηαγγελάκης, παρουσιάζεται μέσα από τις αλλαγές στην αρχιτεκτονική των οικισμών, στην παραγωγή της κεραμικής, με τη χρήση του ταχύστροφου τροχού, στη μεταλλοτεχνία, καθώς και στα έθιμα ταφής με τη μνημειακή κατασκευή των Θολωτών Τάφων.


   Πλούσιο πρωτογενές υλικό τόσο από τις πεδινές, όσο και από τις ορεινές περιοχές του Νομού, βεβαιώνει την πολιτισμική συνέχεια και εξέλιξη. Έτσι, πρωταρχική επιδίωξη αποτελεί να αποδοθούν όλα αυτά τα στοιχεία μέσα από την έκθεση του πρωτογενούς αρχαιολογικού υλικού, ενώ βασική μέριμνα των ιθυνόντων είναι η κατανόησή τους από τους επισκέπτες με κείμενα, φωτογραφίες, σχέδια και κατασκευές.




   H έκθεση συνεχίζεται με τη διαδοχή των πολιτισμικών περιόδων, εντός του πλαισίου των Ιστορικών Χρόνων, μεταβαίνοντας στην οικιστική και ταφική αρχιτεκτονική της Εποχής του Σιδήρου, με αντιπροσωπευτικότερο δείγμα το θολωτό τάφο των Αγ. Θεοδώρων. Το Ηρώο του Αιάτου ( Ιερό των προγόνων) επιβάλλεται λόγω της δημιουργίας κατά τη Γεωμετρική και Αρχαϊκή περίοδο μύθων που στήριζαν την πολιτική δημιουργία των Πόλεων -Κρατών. Ο μυθικός Αίατος ήρωας και οικιστής της περιοχής σηματοδοτεί την έλευση των τελευταίων προθεσσαλικών φύλων από την Ήπειρο στη Θεσσαλία και λατρεύτηκε με πλούσια αναθήματα.

 Πολιτική οργάνωση

   Η πολιτική οργάνωση των Θεσσαλών σε τέσσερις τετράδες την Πελασγιώτιδα, τη Φθιώτιδα, την Εστιαιώτιδα και τη Θεσσαλιώτιδα, που οφείλεται στο Λαρισαίο Αλεύα, δίνεται στην ενότητα, με θέμα τις Αρχαίες Πόλεις.


   Η έκταση του Νομού Καρδίτσας περιλαμβάνει ολόκληρη την τετράδα της Θεσσαλιώτιδας και το νότιο τμήμα της Εστιαιώτιδας, ενώ στις ορεινές εκτάσεις του νομού κατοικούσαν οι περίοικοι των Αθαμάνων δυτικά και των Δολόπων νοτιοδυτικά. Έτσι, αρχικά παρουσιάζεται το ιερό της Ιτωνίας Αθηνά στη Φίλια, λόγω της πληθώρας των ευρημάτων από τη μυκηναϊκή εποχή έως την ύστερη αρχαιότητα, καθώς και του σημαντικού ρόλου που έπαιξε στη συνοχή του Θεσσαλικού Έθνους και στη διατήρηση της συνείδησης της κοινής καταγωγής των κατοίκων. Η αναπαράσταση του καμένου δέντρου δείγμα του ιερού άλσους, με τα "τάματα" αναρτημένα κερδίζει τις εντυπώσεις.


   Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η έκθεση των αντικειμένων από τις αρχαίες πόλεις της περιοχής, καθώς αυτή γίνεται σύμφωνα με τη σειρά που παρουσιάζονται σε μια δελφική επιγραφή των μέσων του 2ου αι. π.Χ. Σ' αυτή την επιγραφή παρατίθεται ένας κατάλογος με τις αρχαίες πόλεις Κιέριον, Όρθη Κέλεθρα, Μεθύλιον, Μητρόπολη, με τον αρχαϊκό ναό του Απόλλωνα, ως μοναδικό μνημείο αρχιτεκτονικής σε όλη τη Θεσσαλία, τους Γόμφους, και Αργιθέα, δρομολόγιο που ακολούθησαν οι "θεωροδόκοι", δηλαδή πρέσβεις από το ιερό των Δελφών κατά την επίσκεψη τους σε πόλεις της ΝΔ Θεσσαλίας.




   Η ιστορία των αρχαίων πόλεων δίνεται μέσα από τις φιλολογικές πηγές, τις επιγραφικές μαρτυρίες και τα αρχαιολογικά ευρήματα. Παράλληλα, γίνεται αναφορά στο ρόλο των δυο Κοινών των Θεσσαλών, στην έννοια της Πόλης - Κράτους, στις πολιτικές αρχές των Πόλεων στο μηνολόγιο, στο εμπόριο και στην οικονομία.


   Στον επίλογο της έκθεσης με θέμα "Αρχαιολογία και Κοινωνία", σύμφωνα με τον κ. Χατζηαγγελάκη, δίνεται η πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου, που δεν έχει μόνο ιστορική αξία ως φορέα πληροφοριών, αλλά συνάμα πολυδιάστατη σημασία για την κοινωνία και τους θεσμούς.


   Έτσι, κείμενα, φωτογραφίες και σχέδια που δανείζονται θέματα και μορφές από την αρχαιότητα, υποδηλώνουν τη σχέση της τοπικής κοινωνίας με το παρελθόν και αποτυπώνουν την επιβίωσή του στο παρόν.


   Πρόθεση της έκθεσης του Αρχαιολογικού Μουσείου Καρδίτσας δεν είναι να "μουσειοποιήσει" την πόλη, αλλά να τη "συστήσει" στους επισκέπτες και ακόμη περισσότερο στους κατοίκους της, στοχεύοντας στη δημιουργία μιας νέας ουσιαστικής σχέσης, επισημαίνει ο κ. Χατζηαγγελάκης.


   "Πρωταρχικός μας στόχος αποτελεί ο σχεδιασμός και η υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, με σκοπό την προσέγγιση περισσότερων κατηγοριών του κοινού, όπως ΑΜΕΑ, μαθητές, και άλλες κοινωνικές ομάδες, καθώς επίσης και η όξυνση και διεύρυνση των οριζόντων και των ενδιαφερόντων", τονίζει.


   "Με μια σφραγίδα μαγική, ταξίδι στη Νεολιθική Εποχή"


   Ήδη, εφαρμόστηκε πιλοτικά από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούνιο του 2011 το πρώτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη Νεολιθική εποχή, με τίτλο "Με μια σφραγίδα μαγική, ταξίδι στη Νεολιθική εποχή", που απευθύνεται σε σχολικές ομάδες της Γ΄και Δ΄ Δημοτικού.


   Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα σχεδιάστηκε από τους εκπαιδευτικούς του 5ου Δημοτικού σχολείου Καρδίτσας Κωτούλα Βασίλη, Κωνσταντή Εύη, Παππά Ειρήνη, Σιώζου Βιβή, το ζωγράφο Τρούκη Γιάννη και τους αρχαιολόγους της ΛΔ΄ ΕΠΚΑ Λεωνίδα Χατζηαγγελάκη, Νεκταρία Αλεξίου και Αθανασία Κραχτοπούλου.


   Σκοπός του είναι να εξοικειωθούν οι μαθητές με το Μουσείο ως οργανωμένο χώρο εναλλακτικής μάθησης και να προσεγγίσουν την έννοια του παρελθόντος, καθώς και τα εκθέματα με δημιουργικό και ευχάριστο τρόπο συμμετέχοντας ενεργά στην επίσκεψη και διασκεδάζοντας.


   Ο απώτερος στόχος αυτής της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι, αναφέρει ο κ. Χατζηαγγελάκης, να υιοθετήσουν οι νέοι της περιοχής μας θετική στάση και σεβασμό απέναντι στις αρχαιότητες και να γίνουν ενεργητικοί επισκέπτες Μουσείων και αρχαιολογικών χώρων.


   Ειδικότερα, στοχεύει στο να γνωρίσουν οι μαθητές την οργάνωση της καθημερινής ζωής και των δραστηριοτήτων των κατοίκων ενός νεολιθικού χωριού, να κατανοήσουν τον τρόπο, με τον οποίο τα προϊόντα του πολιτισμού αυτού εντοπίζονται και ανασκάπτονται από τους αρχαιολόγους, συντηρούνται και εκθέτονται στο Μουσείο, να συνδέσουν το παρελθόν με το παρόν μέσα από τις προσωπικές τους εμπειρίες, να συμμετάσχουν ενεργά καλλιεργώντας ομαδικότητα, ερευνητική διάθεση και κριτική ικανότητα, διατυπώνοντας ταυτόχρονα τις προσωπικές τους απόψεις και ερμηνείες, να εκφραστούν δημιουργικά στα εργαστήρια ζωγραφικής και κεραμικής, καθώς και μέσω των κινητικών και θεατρικών παιχνιδιών και να μοιραστούν με την οικογένεια και τους φίλους τους την εμπειρία τους.