"Aπό πάνω σαν τηγάνι, από πίσω σαν ψαλίδι και από κάτω σαν βαμβάκι"... τι είναι;

Τα χελιδόνια, μας είναι πολύ αγαπητά από τα παιδικά μας χρόνια, "Από πάνω σαν τηγάνι, από πίσω σαν ψαλίδι και από κάτω σαν βαμβάκι", τι είναι;
Ή ακόμα όταν περιμένουμε να δούμε το πρώτο μας χελιδόνι για να βγάλουμε τον Μάρτη από τον καρπό μας.
Ποιος δεν θυμάται τον Μάρτη, την ασπροκόκκινη κλωστή στο χέρι!
Τη φορούσαν τα παιδιά όλο το μήνα για να μη μαυρίσουν από τον ήλιο. Κι ύστερα, μόλις έμπαινε ο Απρίλης, την άφηναν έξω για να την πάρουν τα χελιδόνια που μόλις είχαν φτάσει από το μακρινό τους ταξίδι, για να φτιάξουν τη φωλιά τους.
Για να ευχαριστήσουν τα παιδιά μάλιστα, τα χελιδόνια “άφηναν” ένα μικρό δώρο.

Είναι από τις παραδόσεις που κάποιοι από εμάς νοσταλγούμε συχνά, όχι μόνο γιατί ξεχνιούνται σιγά σιγά μέσα στη δίνη του σύγχρονου τρόπου ζωής, αλλά και γιατί είναι η θλιβερή απόδειξη πως οι αλλαγές στο περιβάλλον είναι γεγονός.
Κανένα άλλο πουλί δεν αγαπήθηκε τόσο πολύ, και δεν τραγουδήθηκε όσο το χελιδόνι.
Ο λαός πιστεύει ότι τα χελιδόνια μαζί με τον κούκο, φέρνουν την άνοιξη.

Χελιδόνα έρχεται
θάλασσόνα πέρασε
έκατσε και λάλησε
και γλυκά κελάηδησε
 
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ
και Φλεβάρη χιοναρέ
κι ο Απρίλης ο γλυκύς
έφτασε δεν είναι αργά
 
Τα πουλάκια κελαηδούν
κελαηδούν κι αυγά κλωσούν
κι ανεβαίνουν στα κλαριά
και φωνάζουν με χαρά

Έρχονται κάθε Μάρτιο από την Αφρική και ξαναγυρίζουν εκεί το Σεπτέμβριο.
Αξιοθαύμαστο είναι ότι επιστρέφουν κάθε χρόνο στις ίδιες φωλιές.
Ας δούμε πώς το καταφέρνουν αυτό:
Όλα τα αποδημητικά έχουν μια ηλιακή πυξίδα, δηλαδή την ικανότητα να μη χάνουν την πορεία τους σε σχέση με τον ήλιο. Όμως έχουν κι ένα άλλο εργαλείο προσανατολισμού που λέγεται Βιολογική μαγνητική Πυξίδα. Αυτή είναι η ικανότητα τους να βρίσκουν τις τιμές του μαγνητικού πεδίου της Γης, οι οποίες είναι συγκεκριμένες για κάθε γεωγραφικό πλάτος.
Ακόμη χρησιμοποιούν ως σημάδια βουνά , ποτάμια, λίμνες, κτίρια κ.ά. για να βρουν την ακριβή θέση της φωλιάς τους.
Όταν έρχονται αρχίζουν να ανακατασκευάζουν αμέσως τις παλιές φωλιές τους. Η φωλιά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δέκα συνεχή χρόνια. Την φτιάχνουν με λάσπη και σάλιο και ο ήλιος την κάνει ανθεκτική σαν τσιμέντο.

Όταν η φύση επιμένει και ο άνθρωπος βοηθά τότε η ζωή κερδίζει.
Φωλιές χελιδονιών την περίοδο αυτή συναντάμε αρκετές και παντού μιας και είναι γενικά περίοδος αναπαραγωγής πολλών πτηνών.
Δεν είναι άλλωστε καθημερινό φαινόμενο να βλέπει κανείς από τόσο κοντά μια φωλιά με τα μικρά να περιμένουν την τροφή τους και αμέσως να βγάζουν το κεφαλάκι τους μόλις ακούσουν το κελάηδημα της μαμάς τους να πλησιάζει. Εκείνη έχοντας κάνει τα έντομα σε σβόλους δεν κουράζεται, κυρίως τα πρωινά και μόλις αρχίσει ο ήλιος να πέφτει, να τους φέρνει συνέχεια φαγητό.

Παραδόσεις
Σύμφωνα με την παράδοση η χελιδόνα ήταν άλλοτε μια πολύ όμορφη κοπέλα. Την απήγαγε -παρά τη θέλησή της- κάποιος νέος που την αγαπούσε πολύ. Η χελιδόνα δεν τον ήθελε και για να γλυτώσει απ' αυτόν υποκρινόταν τη μουγκή επί τρία ολόκληρα χρόνια μέχρι που το πίστεψε εκείνος και την άφησε για να πάρει κάποια άλλη. Κατά την ώρα όμως του γάμου του η νύφη πέταξε ένα πειραχτικό λόγο για τη χελιδόνα και τότε εκείνη δεν μπόρεσε να συγκρατήσει το θυμό της και της απάντησε. Ο γαμπρός κατάλαβε το τέχνασμα και όρμισε καταπάνω της. Πρόφτασε μάλιστα και την άρπαξε από τις κοτσίδες, αλλά επενέβη ο Θεός και για να τη σώσει την έκαμε πουλί κι έμειναν στα χέρια του γαμπρού μόνο οι κοτσίδες..
Απόμειναν όμως και σ' αυτή δύο πλεξίδες κι αυτές έγιναν η ψαλιδωτή ουρά του χελιδονιού.

Από την αρχαιότητα τα παιδιά γιόρταζαν το τέλος του χειµώνα και τον ερχοµό των χελιδονιών µε τα «χελιδονίσµατα». Κρατώντας το οµοίωµα ενός χελιδονιού, τριγυρνούσαν στην πόλη ή στο χωριό τραγουδώντας τη «χελιδόνα», ζητούσαν φιλέµατα. Το έθιµο της «χελιδόνας» συνεχίζεται σε πολλές περιοχές τη Ελλάδας ως σήμερα.

Προλήψεις
Πιστεύεται πώς όταν σκοτώσει κάποιος χελιδόνι, θα πεθάνει κάποιος από το σπίτι του, ακριβώς τη μέρα που θα φύγουν τα χελιδόνια για την Αφρική και η ψυχή του θ' ακολουθήσει το κοπάδι για να καλύψει την κενή θέση που δημιούργησε.

Μετεωρολογία
Αν τα χελιδόνια πετούν γύρω από τις λίμνες ή στα ποτάμια χαμηλά και φωνάζουν, προλέγουν βροχή. Αν πετούν ψηλά , θα έχουμε καλοκαιρία.

Σήμερα στη Θεσσαλία σε λίγα χωριά συνεχίζεται το έθιμο.
Σε πολλά χωριά σταμάτησε εδώ και λίγα χρόνια και μόνο οι ηλικιωμένοι το θυμούνται και το τραγουδούν όταν τους ρωτάς, νοσταλγώντας τα παλιά.
Δεν πρέπει όμως να σταματήσει και όπου σταμάτησε πρέπει να αναβιώσει και να συνεχιστεί.